Pronouns, of persoonlijke voornaamwoorden in het Nederlands, lijken misschien kleine woorden maar ze hebben een grote betekenis. Ze verwijzen naar levende wezens, zoals hij, haar, hen, of die. Hoewel ze simpel lijken, spelen ze een belangrijke rol in hoe mensen zichzelf identificeren en erkend willen worden door andere mensen. Pronouns geven mensen de ruimte om zichzelf te kunnen zijn.
Welke pronouns iemand gebruikt, verschilt per persoon en is vaak maar niet altijd verbonden aan hun genderidentiteit. Sommige mensen identificeren zich als non-binair, maar voelen zich juist wel prettig bij de traditionele hij of zij in plaats van die of hun. Anderen geven juist de voorkeur aan genderneutrale pronouns zoals die of hen.
Wat belangrijk is, is dat we ons bewust zijn dat niet iedereen in een standaard hokje past en vragen naar iemands pronouns als we het niet zeker weten. Dit geeft niet alleen een teken van respect, maar geeft mensen ook het vertrouwen dat ze zichzelf kunnen zijn.
Wat zit er tussen man en vrouw?
Vaak wordt gender gezien als een binair concept: man of vrouw. Maar in werkelijkheid is gender een spectrum met veel mogelijkheden. Naast de door de maatshappij gezien als traditionele identiteiten van man en vrouw, zijn er veel mensen die zich identificeren buiten deze categorieën. Hieronder een aantal voorbeelden:
- Non-binair: Mensen die zich niet volledig identificeren met het label man of vrouw. Non-binaire personen kunnen zich een mix van beide voelen, geen van beide, of een fluïde identiteit hebben die wisselt.
- Genderfluïde: Dit verwijst naar een genderidentiteit die varieert over tijd. Iemand kan zich de ene dag meer mannelijk voelen en een andere dag meer vrouwelijk, of iets daartussenin.
- Agender: Mensen die zich niet identificeren met een specifiek gender, of helemaal geen gender ervaren.
- Bigender of trigender: Personen die zich identificeren met twee of meer genderidentiteiten, bijvoorbeeld zowel man als vrouw, of andere combinaties.
Deze variatie laat zien dat genderidentiteit een persoonlijke ervaring is. Het is een interne beleving die niet altijd zichtbaar is voor de buitenwereld.
Pronouns in het Nederlands
De Nederlandse taal en taal in het algemeen is constant in beweging, en dat geldt ook voor hoe we gender in onze taal uitdrukken. Waar we voorheen voornamelijk hij/hem en zij/haar gebruikten, bieden we nieuwe vormen zoals hen en die nu meer inclusieve opties. Hieronder volgen een paar voorbeelden bij het gebruik van genderneutrale pronouns:
- Hen: Dit pronoun wordt zowel in de onderwerpsvorm als in de voorwerpsvorm gebruikt. Bijvoorbeeld: Hen loopt naar de winkel. Ik zag hen daar staan.
- Die: Dit pronoun kan ook gebruikt worden als onderwerp of voorwerp. Bijvoorbeeld: Die vertelde een mooi verhaal. Ik zag die gisteren nog.
- Hun of diens: Deze worden gebruikt als bezittelijke vormen. Bijvoorbeeld: Dat is hun fiets. Ik zag diens boek op tafel liggen.
Deze genderneutrale voornaamwoorden zijn relatief nieuw, maar worden steeds meer geaccepteerd in Nederland. Het gebruik ervan is belangrijk, omdat het ervoor zorgt dat mensen die zich niet identificeren als man of vrouw zich gerespecteerd en gezien voelen.
Pronouns in andere talen
Andere talen hebben al langer genderneutrale voornaamwoorden in gebruik. Het Engels is een goed voorbeeld, waar they inmiddels breed geaccepteerd is als enkelvoudig voornaamwoord voor non-binaire personen en personen waarvan het gender niet bekend is
Het Zweeds kent het pronoun hen, dat dient als alternatief voor han (hij) en hon (zij). Deze term werd officieel erkend in 2015 en wordt nu regelmatig gebruikt in zowel geschreven als gesproken taal.
In het Noors, net als in het Zweeds, is het genderneutrale voornaamwoord hen, naast de termen voor man en vrouw. In de volksmond wordt, door uitspraak in verschillende dialecten, ook de/dem gebruikt.
Deze ontwikkelingen laten zien dat taal evolueert en we meer inclusief aan het worden zijn.
Waarom pronouns belangrijk zijn
Pronouns zijn veel meer dan grammaticale termen; ze raken aan iemands identiteit, respect en waardigheid. Het correct gebruiken van iemands pronouns laat zien dat je hen ziet zoals ze werkelijk zijn. Het kan een grote impact hebben op hoe iemand zich voelt in sociale en professionele omgevingen.
Studies hebben aangetoond dat het respecteren van pronouns en genderidentiteiten een positieve invloed heeft op de mentale gezondheid, vooral bij jongeren in de LGBTQ+ gemeenschap. Het verhoogt het gevoel van acceptatie en eigenwaarde. Als je beter in je vel zit straal je dit ook uit.
Genderidentiteit, sekse en genderexpressie
Het is belangrijk om de verschillen te begrijpen tussen genderidentiteit, sekse en genderexpressie:
- Genderidentiteit: Hoe je je vanbinnen voelt en dus identificeert. Dit kan man, vrouw, non-binair of iets anders zijn.
- Sekse: De lichamelijke kenmerken waarmee je geboren bent, zoals chromosomen, hormonen en voortplantingsorganen. Dit wordt vaak als biologisch gegeven beschouwd, maar sluit niet altijd aan bij iemands genderidentiteit.
- Genderexpressie: Hoe je je gender uit aan de buitenwereld, bijvoorbeeld door je kleding, kapsel, make-up of gedrag. Genderexpressie hoeft niet overeen te komen met je genderidentiteit of sekse. Het is maar net waar je je goed bij voelt.
Een voorbeeld: Iemand kan geboren zijn met vrouwelijke geslachtskenmerken (sekse), zich identificeren als non-binair (genderidentiteit), en kiezen voor een androgyne stijl van kleding (genderexpressie).
Androgyn betekend tweeslachtig: met twee geslachten. Een synoniem is hermafrodiet, naar de godennamen Hermes en Aphrodite, die voor het mannelijke en het vrouwelijke staan. Vaak betekent androgyn met zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen of geslachtloos, niet expliciet mannelijk of vrouwelijk. Elk aspect van gender is uniek en persoonlijk.
Praktische tips voor inclusie
Als je wilt bijdragen aan een inclusieve omgeving, zijn hier enkele tips:
- Vraag naar pronouns: Stel vragen zoals: “Welke pronouns gebruik je?” Dit toont respect en nieuwsgierigheid zonder aannames te maken.
- Gebruik genderneutrale taal: Bijvoorbeeld: “Goedemiddag allemaal” in plaats van “Dames en heren.” De NS heeft dit gedaan door sinds december 2017 met omroepen op stations of in de trein met beste reizigers te beginnen in plaats van dames en heren.
- Wees niet bang om fouten te maken: Als je een verkeerde pronoun gebruikt, bied je excuses aan, corrigeer jezelf en ga verder. Bijvoorbeeld: “Hij – sorry, hen – gaf een mooie presentatie.”
- Informeer jezelf: Lees over genderdiversiteit en luister naar de ervaringen van mensen uit de LGBTQ+ gemeenschap.
De maatschappelijke betekenis van pronouns
De aandacht voor pronouns weerspiegelt een bredere beweging richting sociale rechtvaardigheid en inclusie. Door het gebruik van juiste pronouns erkennen we niet alleen iemands identiteit, maar helpen we ook om stereotypen en traditionele genderrollen te doorbreken.
Werkgevers, scholen en instellingen spelen hierin een belangrijke rol. Door ruimte te bieden voor het delen van pronouns, bijvoorbeeld in e-mailhandtekeningen of tijdens introductie rondes, laten ze zien dat iedereen welkom is. En je weet gelijk hoe je iemand met respect kan aanspreken, ook als je diegene niet kent.
Conclusie: Het belang van taal
Taal is niet helemaal neutraal. Het draagt bij aan hoe we de wereld zien (en de wereld ons), hoe we mensen behandelen. Pronouns zijn een goed voorbeeld van hoe kleine veranderingen in taal een impact kunnen hebben op inclusiviteit en acceptatie.
Door bewust om te gaan met pronouns en genderdiversiteit te erkennen, bouwen we samen aan een wereld waarin iedereen zichzelf kan zijn. Het begint met luisteren, leren en respect tonen.